Mermerlerin Özellikleri

III. MERMERLERİN ÖZELLİKLERİ

1. Sertlik

Mermerin sertliği, cinsine göre değişir. Silikat minerallerinin çoğalması sertliği arttırır. Mermerin sertliğinin, biçilme ve cilalanma hususları ile yakın ilgisi vardır. Sert mermerlerin istihsali ve biçilmesi, yumuşak cinslere nazaran zordur. Buna mukabil iyi cilâ kabul ederler. Ancak cilâlanmaları da oldukça emek ve zaman ister. Sert mermerler bu zorluklara rağmen kolay yıpranmadığı için en çok arzu edilen cinstir. Binalarda daha ziyade kapı eşiklerinde ve döşemelerde kullanılırlar.

2. Özgül ağırlık

Mermer cinsinden taşların ağırlığı 2200-3200 kg/m’ arasında de ğişir. Mermerin özgül ağırlığının bilinmesi bilhassa yüklemelerde kullanılan sapan halatlarının kalınlıklarının ve nakliye ücretlerinin he. saplanmasında faydalıdır.

Aşağıdaki listede bazı mermer cinslerinin özgül ağırlıkları gösterilmektedir:

Traverten 2.200 – 2.500

Dolomit 2.400 – 2.900

Kristalize kalker 2.400 -2.700

Serpantin 2.500 – 2.750

Granit 2.550 -2.750

Siyenit 2.700 – 3.000

Bazalt 2.750 – 3.200

3. Çözülme kabiliyeti

Mermerin çözülmesi, bilhassa inşaatların dış kısımlarında kullanılanlar için, mühim bir husustur. Çünkü bütün taşlar atmosferle temas ettikleri zaman yavaş da olsa kimyevî ve fizikî bir tesir altinda kalarak değişmeye uğrarlar. Yağmur suları, terkiplerinde bulunan gazlar bilhassa CO, dolayisiyle mermerlere tesir ederler. Çözülmenin şiddeti her mermerde aynı değildir. Bu husus mermerin kimyasal bileşimi, fizikî hassaları, bünyesi ve su absorbe etme kabiliyetine bağlıdır. En az su absorbe eden mermer binaların dış tezyinatı için en ideal olan mermerdir.

4. Renk

Mermerlerin rengi en mühim fizikî özelliğidir. Terkipleri saf kalsit veya dolomit olan mermerler ekseriya beyazdır. Beyazdan gayri renk gösteren mermerlere bu renkleri yabancı maddeler vermektedir. Meselâ mermere gri ve siyah rengi mermerin bünyesine giren karbon vermiştir ve daha ziyade grafit olarak tezahür etmiştir. Kırmızı, pembe veya kırmızımsı kahverengi manganez oksit veya hematitten, sarı ve krem renkleri ise demir hidroksidi olan limonitten meydana gelir.

Mermerler yekpare tek renkli olabildikleri gibi, değişik renkler gösteren bandlar, iabakalar, damarlar, benekler halinde çeşitli renkler gösterirler.

5. Saydamlık

Saydamlık bir mermerin ışık geçirme kapasitesidir. İnce kristalli, yağımsı bir manzara arzeden mermerler saydamdırlar. Bunlar heykeltraşlıkta, biblo v.b. yapmada kullanılır. En iyi cins bir heykeltraş mermerinde işığın nüfuz edebileceği derinlik 1 cm den 3.5 cm ye kadardır.

6. Mesamat

İyi evsaflı bir mermerde mesamat % 0.0002 ile % 0.5 arasında değişir. Haricî tesirlere mâruz kalacak mermerlerde mesamatın azalması lâzımdır. Zira mesamat fazlalığı suları emmek suretiyle mermerde renk değişikliği meydana getirir. Ayrıca, emilen bu sular donmak suretiyle mermerin çatlamasına sebep olabilir.

7. Mukavemet

Mermerin mukavemeti, aşınma kabiliyetini, kristallerin durumunu ve mermerin içinde bulunan çimento malzemesinin hususiyetini gösterir bir ölçüdür. Tazyik, mihverî hareket, birleştirici veya ayırıcı hareket ve kayma şiddeti, hepsi tesir edici olaylardır. Fakat genel olarak mukave. metten kasit, tazyike karşı olan mukavemettir. Çoğu mermerler, mihveri veya kayma hareketine maruz kaldık. ları zaman mukavemet edebilirler. Bunun yanı sıra bazı breşli veya damarlı mermerler ağır yükleri çekemezler.

8. Çatlak ve kırıklar

Umumiyetle çatlaklar yatak istikametinde olup, muhtemelen tazyike mâruz kalan kristallerin zayıf yerlerinden kırılmasıyla meydana ge lir; daha ziyade lifli minerallerin mevcut olduğu yerlerde görülürler. Bu çatlaklar, kristallerin uzun mihverlerine tabi olarak yataklar boyunca teşekkül ederler ve mermerin o istikamette yarılmasına sebep olurlar. Çatlak istikametini takibetmek ocakçılar için avantaj. lıdır. Çünkü kamalama için geniş delikler açılabilir.

9. Mermerlerde başlıca yabancı maddeler

1. Demir sülfürle: Bunlar ekseriya her cins mermerde mevcuttur. Pirit, mermerde en fazla bulunan demir sülfürdür. Mermer içinde dağınık bir halde veya band ve kümeler halinde bulunur.

Pirit ihtiva eden mermerler dış tesirlere karşı uzun müddet mukavemet edebilirler. Bunlar haricî kaplamalarda kullanılmaktadır. Piritli mermer aynı zamanda süs eşyalarında ve binaların iç ya. pılarında da kullanılır. Sarı pirit, cilâlanmış satıhlarda dekoratif şekiller arzeder. Fakat piritin son derece sert oluşu kesme işini zorlaştırır, malzemeyi yıpratır.

1. Silis: Kalker içine bazan silisli materyal nüfuz eder ve böylelikle mermer içinde silisli budak veya bandlar meydana gelir; bazan da az miktarda silis ihtiva eden sular, yarıklardan süzülerek, çatlak ve oyuklar arasına çökelir.

Silis genel olarak mermerin görünüşünü değiştirir. Taşın arasına giren bu maddeler renkler meydana getirirler. Silis arzu edilmiyen bir şeydir, istihsal işini zorlaştırır. Aynı zamanda cilâlanmada da güçlük yaratır.

1. Silikatlar: Silis bazan diğer elemanlarla birleşerek piroksen, amfibol, mika ve klorit gibi silikatlar meydana getirir. Silikatlı terimi, silikat ihtiva eden mermerler için kullanılır.

Kitlede siyah bandlar veya lekeler şeklinde görülen bu silikatlar mermerin hususiyetini bozar. Fakat, bazı dumanlı mermerler süs eşyası yapmada kullanılır.

10. Mermerde arıza ve kusurlar

Her cins mermerde tabiî olayların tesirinden dolayı bazı arıza ve kusurlar bulunur. Bu ârıza ve kusurların bir kısmı mermerin sa tışına mâni olabilecek kadar belli ve mühimdir. Bir kısmı ise tecviz olunabilir.

Mermerlerdeki başlıca arızaları şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Boşluklar. Boşluğun ebadı ne olursa olsun, mermerde boşlukların bulunması, arzu edilmez. Fakat hususi tip mermerlerde ve travertenlerde bu durum bir kusur teşkil etmez. Buna karşılık, bilhassa siyah mermerlerde daha ziyade kömür, şist, bitüm ve grafit muhtevasından dolayı meydana gelen boşluklar kusur sayılır.
2. Çatlaklar. Mermer bloklarında tabiî çatlakların olması normaldir. Ancak bu çatlakların açık olup olmaması keyfiyeti mühim dolduracak solüsyonlu dir. Çatlakların açık olması veya çatlakları suların çatlağı tamamen kapatmaması büyük bir mahzurdur. Bu duruma bilhassa breş mermerlerinde çok raslanır. Birçok mermer yataklarında çatlaklar düz ve yekpare, bazı yataklarda ise kavisli, di zensizdir. Bunların bazıları çok bâriz, bazıları ise belirsiz olup, anla şılması güçtür. Çatlaklar arasındaki mesafe çok değişiktir. Bazı ya taklarda 3-9 m, bazılarında da 15-20 cm dir. Çatlak arası mesafelerin az olması yatağın değerini düşürür. Çatlaklar daha ziyade taş kitle. sinin gerilemesiyle meydana gelirler.

1. Damarlar:

Mermerlerde tektonik hâdiseler neticesinde şik renkte ve karakterde damarlar husule gelir. Bu durum bilhassa tektonik breşlerde çok görülür. Damarların daha ziyade demir oksitli sularla meydana gelmiş olanları ekseriya mermerin sağlamlığını ba zar. Bu türlü mermerlerde damarlar kirli pas rengindedir. Bundan dolayı kirli pas renginde olan damarlar mermer için mahzur teşkil etmektedir.

Oniks mermerlerinde ise bu damarların bulunması tercih dahi edilir. Çünkü damarların birbirine paralel olması ve değişik renkler arzetmesi taşa daha cazip bir görünüş verir.

1. Fosiller.

Kristalize kalkerlerin birçoğunda değişik tip ve irilikte fosillere raslanır. Bunlar taşa ayrı bir güzellik kazandırır. Türkiye’de Gebze havalisindeki mermerlerin hemen hepsi fosil ihtiva eder. Bazı mermerlerdeki fosiller çok küçüktür. Bazılarında ise 4.5 cm büyüklüğünde fosile raslanır (Türkiye, Gebze-Kutluca ocakları).

Fosillerin bazılarının, bilhassa merkezleri boşluk gösterir. Bu hal taşın değerini azalttığı gibi iyi ve kaliteli mermer vasfı da bu suretle kaybolur.

1. Cilâ alma kapasitesi. — Tabiatta her cins taş cilalana. bilir. Ancak cilâ alma kapasitesi değişiktir. Bunlardan bir kısmı iyi cilâ kabul ettikleri halde, bir kısmı bu özelliği haiz değildir. Bunun yanı sıra, bazı taşlar kolayca cilâlanabildikleri halde, bazılarının cilalan. ması çok uzun zaman ve özel işlemleri gerektirir. Ayrıca mermerin bir kısmının iyi cilà alıp diğer kısımlarının ci lâlanamaması büyük bir mahzurdur.
2. Sertlik. – Mermerin biçilme ve cilalanma hususları ile sertliğinin yakın ilgisi vardır. Sert mermerler umumiyetle iyi cila ka bul ederlerse de, cilâlanmaları oldukça zaman ve emek ister. Bununla beraber, bir mermerin sert mermer cinsinden olması satış bakımın dan mahzur teşkil etmez.

Normal sertlikteki bir mermer içinde de yuvarlar, şeritler, dar drit ve kil veya çelik tel tâbir edilen damarlar halinde sert kısımlar bulunabilir. Bir mermer için çok büyük bir kusurdur. Bu gibi kusurlara daha ziyade breş ve pudinglerde rastlanır.